🛡️ Xử Lý Ngoại Lệ - Try-Catch

Chào mừng đến với bài học về Try-Catch - xử lý lỗi trong Café!

🎯 Món Ăn Hôm Nay

Tưởng tượng bạn đang pha cà phê:

• Hết sữa giữa chừng → Exception xảy ra
• Thay bằng sữa hạt → Xử lý lỗi (catch)
• Dọn dẹp máy pha → finally
• Tiếp tục phục vụ → Không crash

Đó chính là Try-Catch - bắt và xử lý lỗi!

🛡️ Try-Catch Là Gì?

Try-Catch = Thử và bắt lỗi (xử lý exception)

try {
    // Code có thể gây lỗi
    int gia = Integer.parseInt("abc");  // NumberFormatException
} catch (NumberFormatException e) {
    // Xử lý khi có lỗi
    System.out.println("❌ Lỗi: Không phải số");
}

☕ Ẩn Dụ Café:

• try = Thử pha món
• Exception = Lỗi xảy ra (hết nguyên liệu, máy hỏng)
• catch = Xử lý lỗi (thay thế, sửa chữa)
• finally = Dọn dẹp (luôn chạy)
• throw = Báo lỗi lên trên

📋 Cấu Trúc Try-Catch

try {
    // Code có thể gây exception
} catch (ExceptionType1 e) {
    // Xử lý exception loại 1
} catch (ExceptionType2 e) {
    // Xử lý exception loại 2
} finally {
    // Luôn chạy (dù có lỗi hay không)
}

👨‍🍳 Câu Chuyện Trong Quán

Tình huống 1: Try-Catch Cơ Bản

public class PhaCaPhe {
    public static void phaMon(String soLy) {
        try {
            int sl = Integer.parseInt(soLy);
            System.out.println("☕ Đang pha " + sl + " ly");
            
            if (sl > 10) {
                System.out.println("⚠️ Số lượng lớn, cần thời gian");
            }
            
            System.out.println("✅ Hoàn thành!");
            
        } catch (NumberFormatException e) {
            System.out.println("❌ Lỗi: Số lượng không hợp lệ");
            System.out.println("   Nhập: \"" + soLy + "\"");
        }
    }
    
    public static void main(String[] args) {
        phaMon("5");     // ✅ OK
        phaMon("abc");   // ❌ Exception
        phaMon("12");    // ✅ OK
    }
}

Output:

☕ Đang pha 5 ly
✅ Hoàn thành!
❌ Lỗi: Số lượng không hợp lệ
   Nhập: "abc"
☕ Đang pha 12 ly
⚠️ Số lượng lớn, cần thời gian
✅ Hoàn thành!

Tình huống 2: Multiple Catch

public class TinhToan {
    public static void tinhGia(String[] args) {
        try {
            int soLuong = Integer.parseInt(args[0]);
            int donGia = Integer.parseInt(args[1]);
            
            int tongTien = soLuong * donGia;
            int trungBinh = tongTien / soLuong;
            
            System.out.printf("💰 Tổng: %,d VND%n", tongTien);
            System.out.printf("📊 Trung bình: %,d VND%n", trungBinh);
            
        } catch (ArrayIndexOutOfBoundsException e) {
            System.out.println("❌ Thiếu tham số (cần 2 số)");
        } catch (NumberFormatException e) {
            System.out.println("❌ Tham số phải là số");
        } catch (ArithmeticException e) {
            System.out.println("❌ Lỗi tính toán: " + e.getMessage());
        }
    }
    
    public static void main(String[] args) {
        tinhToan(new String[]{"5", "10000"});  // ✅ OK
        tinhToan(new String[]{"5"});           // ❌ Thiếu tham số
        tinhToan(new String[]{"abc", "100"});  // ❌ Không phải số
    }
}

📝 Công Thức Nấu (Code Examples)

Ví Dụ 1: Finally Block

public class QuanLyKetNoi {
    public static void xuLyDonHang(boolean coLoi) {
        System.out.println("🔌 Mở kết nối database");
        
        try {
            System.out.println("📝 Đang xử lý đơn hàng...");
            
            if (coLoi) {
                throw new Exception("Lỗi xử lý");
            }
            
            System.out.println("✅ Xử lý thành công");
            
        } catch (Exception e) {
            System.out.println("❌ Lỗi: " + e.getMessage());
        } finally {
            // Luôn chạy
            System.out.println("🔒 Đóng kết nối database");
        }
        
        System.out.println("🏁 Hoàn tất");
    }
    
    public static void main(String[] args) {
        System.out.println("=== TRƯỜNG HỢP THÀNH CÔNG ===");
        xuLyDonHang(false);
        
        System.out.println("\n=== TRƯỜNG HỢP LỖI ===");
        xuLyDonHang(true);
    }
}

Output:

=== TRƯỜNG HỢP THÀNH CÔNG ===
🔌 Mở kết nối database
📝 Đang xử lý đơn hàng...
✅ Xử lý thành công
🔒 Đóng kết nối database
🏁 Hoàn tất

=== TRƯỜNG HỢP LỖI ===
🔌 Mở kết nối database
📝 Đang xử lý đơn hàng...
❌ Lỗi: Lỗi xử lý
🔒 Đóng kết nối database
🏁 Hoàn tất

Ví Dụ 2: Try-With-Resources (Java 7+)

import java.io.*;

public class DocFile {
    public static void docMenu(String tenFile) {
        // Try-with-resources - tự động đóng file
        try (BufferedReader br = new BufferedReader(new FileReader(tenFile))) {
            System.out.println("📋 ĐỌC MENU:\n");
            
            String dong;
            while ((dong = br.readLine()) != null) {
                System.out.println(dong);
            }
            
        } catch (FileNotFoundException e) {
            System.out.println("❌ Không tìm thấy file: " + tenFile);
        } catch (IOException e) {
            System.out.println("❌ Lỗi đọc file: " + e.getMessage());
        }
        // BufferedReader tự động đóng (không cần finally)
    }
    
    public static void main(String[] args) {
        docMenu("menu.txt");
    }
}

Ví Dụ 3: Nested Try-Catch

public class XuLyDonHang {
    public static void xuLy(String maDon, String soLuong, String gia) {
        try {
            System.out.println("📝 Xử lý đơn: " + maDon);
            
            try {
                int sl = Integer.parseInt(soLuong);
                int g = Integer.parseInt(gia);
                
                int tongTien = sl * g;
                System.out.printf("💰 Tổng: %,d VND%n", tongTien);
                
            } catch (NumberFormatException e) {
                System.out.println("❌ Lỗi số liệu");
                throw e;  // Ném lại cho catch ngoài
            }
            
            System.out.println("✅ Xử lý thành công");
            
        } catch (Exception e) {
            System.out.println("❌ Đơn hàng " + maDon + " thất bại");
        }
    }
    
    public static void main(String[] args) {
        xuLy("DH001", "5", "50000");
        xuLy("DH002", "abc", "60000");
    }
}

Ví Dụ 4: Multi-Catch (Java 7+)

public class MultiCatch {
    public static void thaoTac(int loai) {
        try {
            if (loai == 1) {
                int result = 10 / 0;  // ArithmeticException
            } else if (loai == 2) {
                String s = null;
                s.length();  // NullPointerException
            } else if (loai == 3) {
                int[] arr = {1, 2};
                int x = arr[5];  // ArrayIndexOutOfBoundsException
            }
            
        } catch (ArithmeticException | NullPointerException | ArrayIndexOutOfBoundsException e) {
            // Bắt nhiều exception cùng lúc
            System.out.println("❌ Lỗi: " + e.getClass().getSimpleName());
            System.out.println("   " + e.getMessage());
        }
    }
    
    public static void main(String[] args) {
        thaoTac(1);
        thaoTac(2);
        thaoTac(3);
    }
}

Ví Dụ 5: Getting Exception Info

public class ThongTinException {
    public static void chia(int a, int b) {
        try {
            int ketQua = a / b;
            System.out.println("Kết quả: " + ketQua);
            
        } catch (ArithmeticException e) {
            System.out.println("❌ EXCEPTION XẢY RA:");
            System.out.println("   Message: " + e.getMessage());
            System.out.println("   Class: " + e.getClass().getName());
            System.out.println("   Cause: " + e.getCause());
            
            System.out.println("\n📋 Stack Trace:");
            e.printStackTrace();
        }
    }
    
    public static void main(String[] args) {
        chia(10, 0);
    }
}

Ví Dụ 6: Return Trong Try-Catch-Finally

public class ReturnTryCatch {
    public static int tinhGia(String soLuong) {
        try {
            int sl = Integer.parseInt(soLuong);
            System.out.println("✅ Tính giá cho " + sl + " ly");
            return sl * 50000;  // Return trong try
            
        } catch (NumberFormatException e) {
            System.out.println("❌ Số lượng không hợp lệ");
            return 0;  // Return trong catch
            
        } finally {
            System.out.println("🧹 Dọn dẹp...");
            // finally chạy trước khi return
        }
    }
    
    public static void main(String[] args) {
        int gia1 = tinhGia("5");
        System.out.println("Giá: " + gia1 + "\n");
        
        int gia2 = tinhGia("abc");
        System.out.println("Giá: " + gia2);
    }
}

Output:

✅ Tính giá cho 5 ly
🧹 Dọn dẹp...
Giá: 250000

❌ Số lượng không hợp lệ
🧹 Dọn dẹp...
Giá: 0

🔥 Thực Hành Trong Quán

Bài Tập 1: Kiểm Tra Tuổi

import java.util.Scanner;

public class KiemTraTuoi {
    public static void kiemTra() {
        Scanner sc = new Scanner(System.in);
        
        try {
            System.out.print("Nhập tuổi: ");
            String input = sc.nextLine();
            
            int tuoi = Integer.parseInt(input);
            
            if (tuoi < 0 || tuoi > 150) {
                throw new IllegalArgumentException("Tuổi không hợp lệ");
            }
            
            if (tuoi >= 18) {
                System.out.println("✅ Được vào quán");
            } else {
                System.out.println("❌ Chưa đủ tuổi");
            }
            
        } catch (NumberFormatException e) {
            System.out.println("❌ Vui lòng nhập số");
        } catch (IllegalArgumentException e) {
            System.out.println("❌ " + e.getMessage());
        } finally {
            sc.close();
        }
    }
    
    public static void main(String[] args) {
        kiemTra();
    }
}

Bài Tập 2: Chia Array An Toàn

public class ChiaArray {
    public static double tinhTrungBinh(int[] numbers) {
        try {
            if (numbers == null) {
                throw new NullPointerException("Mảng null");
            }
            
            if (numbers.length == 0) {
                throw new IllegalArgumentException("Mảng rỗng");
            }
            
            int tong = 0;
            for (int num : numbers) {
                tong += num;
            }
            
            return (double) tong / numbers.length;
            
        } catch (NullPointerException e) {
            System.out.println("❌ Lỗi: " + e.getMessage());
            return 0;
        } catch (IllegalArgumentException e) {
            System.out.println("❌ Lỗi: " + e.getMessage());
            return 0;
        }
    }
    
    public static void main(String[] args) {
        int[] gia1 = {50000, 60000, 55000};
        int[] gia2 = {};
        int[] gia3 = null;
        
        System.out.println("TB 1: " + tinhTrungBinh(gia1));
        System.out.println("TB 2: " + tinhTrungBinh(gia2));
        System.out.println("TB 3: " + tinhTrungBinh(gia3));
    }
}

⚠️ Lỗi Thường Gặp

Lỗi 1: Catch Sai Thứ Tự

// ❌ SAI: Exception cha trước con
try {
    // code
} catch (Exception e) {      // Cha (bắt tất cả)
    // ...
} catch (IOException e) {    // ❌ Lỗi! Không bao giờ đến đây
    // ...
}

// ✅ ĐÚNG: Exception con trước cha
try {
    // code
} catch (IOException e) {     // Con (cụ thể)
    // ...
} catch (Exception e) {       // Cha (chung)
    // ...
}

Lỗi 2: Empty Catch Block

// ❌ SAI: Bắt rồi bỏ qua
try {
    int gia = Integer.parseInt("abc");
} catch (NumberFormatException e) {
    // Không làm gì → Im lặng nuốt exception
}

// ✅ ĐÚNG: Xử lý hoặc log
try {
    int gia = Integer.parseInt("abc");
} catch (NumberFormatException e) {
    System.out.println("Lỗi: " + e.getMessage());
    // Hoặc: e.printStackTrace();
}

Lỗi 3: Quá Chung Chung

// ❌ SAI: Bắt Exception chung
try {
    // code
} catch (Exception e) {  // Quá chung!
    // Không biết lỗi gì
}

// ✅ ĐÚNG: Bắt cụ thể
try {
    // code
} catch (IOException e) {
    // Xử lý lỗi IO
} catch (SQLException e) {
    // Xử lý lỗi DB
}

Lỗi 4: Finally Với Return

// ⚠️ CẨN THẬN: Return trong finally
public int test() {
    try {
        return 1;
    } finally {
        return 2;  // ⚠️ Override return của try!
    }
    // Luôn return 2
}

💡 Bí Quyết Của Barista

1. Try nhỏ gọn: Chỉ bao code có thể lỗi
2. Catch cụ thể: Bắt exception rõ ràng
3. Thứ tự catch: Con trước, cha sau
4. Xử lý đúng: Không empty catch
5. Finally dọn dẹp: Đóng resource, giải phóng
6. Log exception: Ghi lại để debug

🎓 Bạn Đã Học Được

• ✅ Try-catch = Thử và bắt lỗi
• ✅ try block = Code có thể lỗi
• ✅ catch block = Xử lý exception
• ✅ finally block = Luôn chạy
• ✅ Multiple catch blocks
• ✅ Multi-catch (Java 7+)
• ✅ Try-with-resources
• ✅ Nested try-catch

☕ Món Tiếp Theo

Đã biết try-catch! Giờ học về throw và throws:

👉 Throw & Throws - Ném Ngoại Lệ

---

💡 Lời Khuyên Cuối: Try-catch như bảo hiểm - chuẩn bị sẵn phương án B khi có sự cố!